Yazı Dizisi-4 ''Radar,GCA,Omega,GPWS,INS,FMS'

[THY7]

Özellikle hava trafik kontrolünün vazgeçilmez radyo seyrüsefer yardymcysydyr. Uçak üzerinde ve yerde olmak üzere farkly amaçlara hizmet eden çe?itli radar sistemleri mevcuttur. Hepsinde de amaç, herhangi bir cismin varly?yny ve uzakly?yny tespit etmektir. Çaly?ma prensibi vericiden gönderilen dalganyn cisimden yansyyyp geri dönü? süresinin ölçülüp verici ile cisim arasyndaki uzakly?yn saptanmasyna dayanyr. A?a?yda farkly radar sistemleri kysaca açyklanmy?tyr.

Doppler Radary:

Uçak üzerinde bulunur ve yer hyzynyn ölçülmesi amacyyla kullanylyr. Çaly?ma prensibinde Doppler Etkisinden faydalanylmy?tyr. Bir vericinin gönderdi?i sinyal hareketli bir cisimden yansyyarak geri dönerse, alycyya ula?an sinyalin frekansynda Df kadar bir kayma oldu?u görülecektir. Sabit cisimlerden yansyma durumunda Df syfyrdyr. Buna Doppler Etkisi denir. Buradan hareketle de, Df/f = Vr/C formülü ile Vr yer hyzyny hesaplamak mümkündür. Uça?a göre yer hareketli kabul edilebilece?inden, yere dalga gönderilerek yerden yansyyan dalganyn frekansyndaki de?i?me hesaplanyp uça?yn yere göre hyzy saptanabilir.

Doppler Radarynyn dü?ey menzili 50.000 ft' tir ve 1000 kt' a kadar olan yer hyzlaryny ölçebilir. Hata toleransy yer hyzynyn %2'si mertebelerindedir.

Uçak Borda Radary:

Yki ayry i?levi vardyr:

Kuvvetli türbülanslaryn sa?anak ya?y?laryn ve yo?un bulut kümelerinin önceden saptanmasy (meteoroloji radary)
Uça?yn üzerinden geçece?i bölgenin yer haritasynyn bir ekran üzerine çykartylmasy (mapping).
Kar ve ya?mur damlalaryndan, gönderilen radyo dalgasynyn yansyyabilmesi için verici frekansynyn çok yüksek seçilmesi gerekir. Bu nedenle verici frekansy olarak 5400 MHz veya 9375 MHz seçilir. Verici gücü birkaç kw mertebelerindedir.

Uçak bordo radary genelde uça?yn burun bölümüne yerle?tirilir. Bordo radarynyn yatay olarak 90' lik bir alan tarama kabiliyeti vardyr. (5 saniyede bir tarama) Meteo fonksiyonu için dikey olarak 15' lik bir alan,, mapping fonksiyonu için ise yere do?ru 0-30' lik bir alan tarayabilir.

Verici gücüne ba?ly olarak menzil 200-300 NM arasynda de?i?ir. Hata toleransy uzaklyk olarak 1 NM, dü?ey olarak 5 dir.

Primary Radar:

Hava trafi?inin düzenlenmesinde kullanylan yer radarydyr. Amaç, belirli bir bölge içersindeki tüm uçaklary saptayyp bir ekran üzerinde göstermek ve hava trafik kontrolörüne o anki hava trafi?i ile ilgili bilgileri sa?lamaktyr. 360 dönme yetene?i olan primary radar ile menzili içerisindeki tüm uçaklaryn ve hatta sa?anak ya?y?laryn istasyona olan uzaklyklaryny ve yönlerini saptamak mümkündür.

Çaly?ma prensibi: Yer istasyonundan gönderilen sinyalin uçaktan yansyyyp geri dönmesi ve alycyda alynan sinyalin gidi?-dönü? süresinin ölçülmesi ve buna göre uzakly?y ve yerinin saptanmasy prensibine dayanyr. DME' de oldu?u gibi darbe modülasyonu kullanylyr. Sinyal saniyede 300-450 defa tekrarlanyr.

Frekans ve Menzil:Uzun menzilli olanlarynda verici frekansy 1300 MHz, orta menzilli primary radarlarda ise 3 GHz.dir.

Yerden itibaren 45 ye kadar olan bölgedeki tüm uçaklary dedekte edebilir. Yatay menzil 80-200 NM, dü?ey menzil 50000-80000 ft arasynda verici gücüne ba?ly olarak de?i?ir.

Uzun menzilli radarlarda verici gücü 1-2 MW, orta menzilli olanlarynda birkaç yüz kW mertebelerindedir.

Hata toleranslary uzaklykta 0.1-0.2 NM, yönde bir dereceden çok daha azdyr.

Avantajlary:

Büyük, küçük tüm uçaklaryn yerinin saptanabilmesi
Uçak üzerinde herhangi bir teçhizata gerek göstermemesi
Sistemin kararly olmasy, bu nedenle hata toleransynyn dü?üklü?ü
Sa?anak ya?y?laryn ve ku? kümelerinin saptanabilmesi.
Dezavantajlary:

Dikeyden 45' de yayyn yapylmamasy (sessizlik konisi)
Menzilin irtifaya ba?ly olmasy
Uçaklaryn kimliklerinin saptanamamasy (hangi havayolu ?irketine ait oldu?u, uça?yn tip gibi)
irtifa bilgisi vermemesi.
Secondary Radar (SSR=Secondary Surveillance Radar)

Bu radar sistemi ile uça?yn istasyona olan uzakly?yny ve yönünü, irtifasyny, kimli?ini saptamak mümkündür.

Çaly?ma Prensibi: Hem uçakta, hem de yer istasyonunda alycy ve verici sistemleri bulunmaktadyr. Yer istasyonundan 1030 MHz' te gönderilen soru sinyalleri uçak tarafyndan alynyr ve uçak üzerindeki transponder denilen cihaz vasytasyyla irtifa ve kimlik bilgileri kodlanarak 1090 MHz' lik ta?yyycy üzerine bindirilerek cevap sinyali olarak yer istasyonuna geri gönderilir. Yer istasyonunda ise alynan cevap sinyali dekode edilerek bir ekran üzerine verilir. Böylece kontrolör, üzerinde transponderi bulunan tüm uçaklary, irtifa ve kimlik bilgileriyle birlikte bu ekran üzerinde görme ve yönlendirme imkanyna sahip olur. Yletimde darbe modülasyonu kullanylyr. Yer istasyonunun gönderdi?i darbe ?eklindeki soru sinyali saniyede 300-450 defa tekrarlanyr. Pratikte ise bu yineleme primary radar ile senkronlu olarak yapylyr.

Menzil ve Güç: Yerden 0,5 ile 45 arasynda kalan bölgede yatay olarak 200 NM dü?ey olarak 80 000 ft' e kadar olan bölgeye hizmet verir. Yer istasyonunun kW, uçaktaki vericinin gücü ise 500 W mertebelerindedir.

Avantajlary:

Uçaklaryn mesafe ve yön bilgileri yanynda irtifa ve kimlik bilgilerini de vermesi
Hem yer istasyonunda hem de uçakta verici bulunmasy sinyalin zayyflamasyny önler ve primary radardaki gibi yüksek güçlü yer istasyonlary gerektirmez.
Hava trafi?inin düzenlenmesinde vazgeçilmez bir radyo seyrüsefer yardymcysydyr.
Dezavantajlary:

Dikeyden 45 de yayyn yapylmamasy (sessizlik konisi)
Menzilin irtifaya ba?ly olmasy
Transponderi olmayan uçaklary dedekte edememesi (bundan dolay özellikle VFR uçu?u yapan ve transponderi olmayan uçaklarynda saptanabilmesi için primary radar ile birlikte kullanylyrlar)
Dü?ey ve yatay olarak uçaklar arasynda 2 Nm'den daha az bulunmasy durumunda bu iki uça?y ayyrt edemez (Garbling Olayy). Özellikle trafi?in yo?un oldu?u havaalanlarynda bu durumla kar?yla?mak mümkündür.
****( Daha fazla bilgi için )

GCA (Ground Control Approach)

Genelde askeri amaçly uçaklarda kullanylan, yerden kontrolör yardymyyla uça?yn piste ini?ini sa?layan radar sistemidir. Uçak piste ininceye kadar pilot, kontrolörün verdi?i talimatlar do?rultusunda hareket eder. Kontrolör ise radar ekranyndan elde etti?i bilgilerle gerekli yönlendirmeyi yapar. Sistemin SRE ve PAR olmak üzere iki alt elemany vardyr.

SRE(Surveilance Radar Equipement): Terminal sahasy içersindeki uça?y PAR menzline girinceye kadar Havaalanyna yakla?tyryr. Çaly?ma frekansy olarak 2,7 GHz. ve 2,9 GHz. seçilmi?tir. 360 dönme kabiliyeti vardyr ve dakikada 10-15 tarama yapar. Yerden itibaren 30' lik bir bölgede yatay olarak 25 NM, dü?ey olarak 10 000 ft' e kadar yayyn yapar. Verici gücü 100 kw mertebelerindedir. Hata toleransy mesafede 150 m, yönde 2 düzeyindedir.

PAR(Precision Approach Radar): Yakla?ma hattyna merkezlenmi? bir ekran üzerinde uça?yn uzakly?y, yönü ve pozisyonunun görüntülenmesini sa?lyyan bir radar sistemidir. Bu sayede kontrolör ekrandan gördükleri do?rultusunda uçak piste ininceye kadar pilota kylavuzluk eder.

PAR, pist ba?yndan 1000-1500 m içeriye ve pist orta çizgisinden 150 m yana yerle?tirilir. Çaly?ma frekansy 9-9,3 GHz seçilir. Verici gücü 40 kW tyr. Menzili 10 NM. mertebelerindedir. Dikey olarak yere göre -1 ile 6, dü?ey olarak ise pist orta hattyna göre 10 arasyndaki bir hacimde dü?ey ye yatay taramalar ile uçaklaryn yeri ve uzaklyklary saptanyr.

SRE' ye göre hata toleranslary gök daha dü?üktür, yani daha do?ru ve hatasyz bilgiler elde etmek mümkündür.

GCA sistemi ile ILS Cat I yakla?ma minimalaryny yakalamak mümkündür.

Avantajlary:

Uçak üzerinde hiçbir ek teçhizat gerektirmez.
Hava ko?ularyndan etkilenmez
Kalycy bir kalibrasyona sahiptir
Sistemin ta?ynabilir olmasy, istenen yerde kullanylabilmesine ve kolayca kurulabilmesine olanak sa?lar.
Dezavantajlary:

Sistemin performansy büyük ölçüde insan faktörüne ba?lydyr
Pilot ile kontrolör arasynda sorumlulu?un payla?ymy söz konusudur
Telsiz haberle?mesi ile bilgi ileti?imi, bilgi süreksizli?ini do?urur
Sistem oldukça pahaly ve karma?yktyr.
OMEGA

Asker amaçly olarak A.B.D. tarafyndan 1982 yylynda kurulmu? ve uzun menzilli uçu?larda uça?yn dünyanyn neresinde oldu?unu bildiren bir radyo seyrüsefer yardymcysydyr. Duyarly bir sistem olmasy sebebiyle sivil uçaklar tarafyndan da tercih edilmi?tir. VLF bandynda yayyn yapan OMEGA sisteminin, dünyanyn çe?itli yerlerinde ve birbirinden uzakta 8 tane yer istasyonu vardyr.

Çaly?ma Prensibi: OMEGA, bir hiperbolik sistemdir. 8 istasyondan sinyalleri en iyi alynan üç tanesinin referans alynmasyyla bulunan iki hiperbolün kesim noktalaryndan uça?yn yeri saptanyr. Bu i?lem uçak bordosundaki ONS (Omega Navigation System) denilen bilgisayar sistemi yardymyyla yapylyr.

8 istasyonun birbirinden ayyrylabilmesi için 10.2 kHz. 1 3,6 kHz ve 11,33 kHz te üç ayry frekans seçilmi?tir. Her bir istasyon, belirli aralyklarla ve belirli sürelerde bu üç farkly frekanstaki sinyalleri yayynlarlar. Her bir istasyonun yayyn zamany ve frekansy farklylyk gösterir. Bu sayede sinyalin hangi istasyondan geldi?i saptanabilir. 10 sn.lik süre zarfynda tüm istasyonlar yayynlaryny tamamlamy? ve ikinci 10 sn. lik periyot ba?lamy? olur.

Menzil ve Hata Payy: Yletimde yer dalgalary hakimdir. Menzil 10.000-15.000 km ye kadar ula?yr. (Yerin yapysyna ve güce ba?ly olarak). Hata toleransy birkaç NM'den azdyr.

Avantajlary:

ONS sistemi sayesinde dünya üzerindeki yeri yanynda hyzyny ve uçu? yönünü de saptamak mümkündür.
Ayny amaca hizmet eden INS sistemine göre daha ucuz, bakym giderleri dü?ük ve daha güvenilirdir.
Özellikle okyanus a?yry uçu?larda kullanylabilir.
OMEGA gibi uzun menzilli uçu?larda kullanylan bir di?er sistem ve LORAN (Long Range Navigation) radyo seyrüsefer yardymcysydyr. Çaly?ma prensibi ve özellikleri OMEGA' ya benzer ve ayny amaca hizmet eder.

------------

-enüste-

-----------

RADYO ALTIMETRE

Radyo dalgalary vasytasyyla uça?yn gerek yüksekli?inin bulunmasy amacyna hizmet eder. Uçaktan dü?ey olarak gönderilen dalganyn yerden yansyyyp dönme süresinin ölçülmesi ve buna ba?ly olarak da uça?yn irtifasynyn bulunmasy prensibine dayanyr. Küçük boyutlu verici ve alycy antenleri uçak gövdesi veya kanatlary altyna yerle?tirilir. Yki türü vardyr.

Yüksek irtifa radyo altimetresi: Düz uçu?larda, seyrüsefer syrasynda kullanylyr. Yletimde darbe modülasyonu söz konusudur. Sinyalin gidi?-dönü? süresi ölçülerek h=c.t/2 formülü ile irtifa bulunur. 200 ft ile 50 000 ft arasyndaki yükseklikleri ölçebilir. Hata toleransy 50 ft. tir.
Alçak irtifa radyo altimetresi: Daha gök aletli yakla?malarda kullanylyr. Darbeler yardymyyla gidi?-dönü? süresinin ölçülmesi, özellikle alçak irtifalarda darbelerin geni?li?ine ba?ly olarak, yapylan ölçümlerin do?rulu?unu synyrlar. Bu nedenle de iletimde frekans modülasyonu kullanylmy? ve bu problem ortadan kaldyrylmy?tyr. Çaly?ma frekansy 4200 - 4400 MHz arasynda seçilir. Verici gücü 0,5 W ve menzili 2500 ft tir. 0-500 ft arasy hata pay 2 ft, 500-2500 ft arasy hata payy ise irtifanyn % 5' i kadardyr. Görüldü?ü gibi yüksek irtifa radyo altimetresine göre çok daha duyarlydyr.
GPWS (Ground Proximity Warning System)

Uçak üzerinde bulunan, pilotu yere gere?inden fazla ve tehlikeli bir ?ekilde alçaldyklarynda, ini?e geçildi?inde belli bir yükseklikte ini? takymlarynyn açylmasy unutuldu?unda uyaran bir sistemdir. Uyary sesli ve y?ykly olabilir. Radyo altimetre cihazyndan yola çykylarak geli?tirilmi?tir. GPWS cihazy pilotlara alçalmalarda, ini?lerde, düz uçu? ve kalky?larda önemli bir kolaylyk sa?lamaktadyr. Uça?yn kalky?yndan itibaren otomatik olarak çaly?maya ba?lamasy ve pilotu uyaran alarm sesinin ancak uça?y yükseltmekle giderilebilmesi; uça?y emniyeti açysyndan büyük bir garanti sa?lamaktadyr.

Teknik özellikleri. alçak irtifa radyo altimetresi ile aynydyr.

GPS (Global Positioning System)

Amerika Birle?ik Devletleri Savunma Dairesi tarafyndan geli?tirilmi?, uyduya dayaly yer belirleme ve zaman transfer sistemidir. Bu sistem, yüksek do?rulukta, yer, hyz ve zaman bilgilerini, 24 saat boyunca GPS alycysy olan herhangi bir kullanycyya ula?tyryr.

Sistem genel olarak uzay, kontrol ve kullanycy olmak üzere üç; bölümden olu?ur.

1-) Uzay Bölümü: Sistemin uzay bölümünü, yeryüzünün tamamyny 24 saat ve yylyn 365 günü kaplama alanlary (coverage) altynda tutabilecek ?ekilde yerle?tirilmi? toplam 24 uydu olu?turmaktadyr. Bu uydular, yakla?yk 20 000 km irtifada, her yörüngede 4 uydu olmak üzere, 6 farkly düzlemde bulunurlar.

Böylelikle, dünyanyn herhangi bir yeri, herhangi bir anda en az 4 uydu tarafyndan görülebilmektedir.

Uydular, Link-1 (1575 MHz) ve Link-2 (1227 MHz) olarak adlandyrylan ve kodlanmy? bilgi içeren iki farkly RF sinyali gönderirler. Bu sinyaller kullanylarak verilebilecek hizmet ikiye ayrylyr:

SPS: Standart yer belirleme hizmeti (Standart Positioning Service)
PPS: Hassas yer belirleme hizmeti (Precise Positioning Service)
Link-1 sinyali, yalnyzca açyk kod olan C/A koduna (Course acquisition Code) sahiptir. Ticari amaçly GPS alycylary yalnyzca bu kodu görebilir ve standart yer belirleme hizmeti verebilirler. Link-2 sinyali ise C/A kodundan ba?ka, hassas kod olan P koduna (Precise Code) da sahiptir. Askeri amaçla GPS alycylary, hem C/A kodunu hem de P kodunu çözerek hassas yer belirleme hizmeti verebilirler. Askeri amaçly GPS kullanymy Amerikan Savunma Dairesi Ba?kanly?ynyn iznine ba?lydyr ve ancak synyrly sayyda NATO üyesi bu izne sahiptir. P kodunu çözebilen GPS alycylarynyn hassasiyeti, yalnyzca C/A kodunu çözebilen alycylardan 10 kat daha fazladyr. P kodunu çözebilen alycylar, hem Link-1 hem de Link-2 sinyallerini kullanarak kar?yla?tyrma ve düzeltme yapabilirler.

2-) Kontrol Bölümü: Bu bölüm uydularyn izlenmesi, yönlendirilmesi ve kontrol altynda tutulmasy i?lemlerini gerçekle?tirir. Yeryüzünün çe?itli yerlerinde bulunan izleme istasyonlary, uydulary izler ve bilgileri kontrol istasyonuna gönderirler. Bu bilgiler daha sonra uydularyn yönlendirilmesinde kullanylyr.

3-) Kullanycy Bölümü: Kullanycy bölümü üç kysymdan olu?ur. Anten, alycy/i?lemci (Receiver/Processor), Kontrol ve display ünitesi (CDU). Kullanycy bölümü, de?i?ik firmalar tarafyndan üretilir ve elde edilen sinyallerden, yer, hyz, zaman bilgilerini çykarmada kullanylyr.

GPS çaly?ma Prensibi: GPS' nin i?leyi?i, konumlary ?ok iyi bilinen uydular ile GPS alycysy arasyndaki mesafenin ölçümüne dayalydyr. Uydularda birer atom saati bulunur ve uydular, GPS alycysyna zaman, uydunun konumu, transmisyon süresi gibi bilgileri kodlanmy? olarak gönderir. Alycy, bu bilgilerden faydalanarak enlem, boylam, irtifa ve zaman bilinmeyenlerini çözer ve bu ?ekilde o anda bulunulan konum ve hyzy hesaplar. Yalnyzca C/A kodunu çözebilen sivil veya ticari GPS alycylarynda hesaplamalar sonucu olu?abilecek hata payy yakla?yk 100 metredir. Bu de?er P kodunu da çözebilen askeri GPS alycylarynda 1 6 metre civaryna kadar dü?er. Sistemin do?rulu?unu daha da artyrmak için de?i?ik yöntemler kullanylyr.

Differential GPS (D-GPS): Bazy durumlarda konum bilgisinin hassasiyeti 100 m'den daha iyi olmalydyr. Örne?in bir uça?yn ini? ve kalky?ynda 100 metrelik hata pay kabul edilen standardyn üzerindedir. Böyle durumlarda mevcut GPS' in kesinli?ini artyrmanyn yolu Differential GPS'dir.

GPS sisteminin muhtemel hata kaynaklary olarak, atmosferik olaylaryn sinyaller üzerindeki etkisi, uydu konum hatalary ve sistem saatinde sapmalar sayylabilir. Differential GPS bu hatalary en aza indirir. Bu sistemde iki alycy kullanylyr. Bunlardan biri uçakta di?eri ise terminal sahasynda, yani yeryüzünde bulunur.

Differansiyel alycy da denilen yeryüzündeki alycynyn görevi, sistem hatalaryny tahmin etme ve düzeltmedir. Düzeltilen bilgiler bir datalink aracyly?y ile uça?a gönderilir. Halen Differential GPS de?i?ik alanlarda kullanylmaktadyr. D-GPS kullanymy ile birlikte, konum hesaplamalarynda 5 cm' lik hata pay hassasiyetine ula?ylmy?tyr.

INS (Inertial Navigation System)

Bu sistemin yerde veya uzayda herhangi bir istasyon ile haberle?mesine veya referans almasyna ihtiyacy yoktur. Radyo dalgalarynyn kullanylmady?y tek uzun menzilli seyrüsefer sistemidir. Bir bilgisayar ile beraber görev yapmakta ve tamamiyle ba?ymsyz olarak çaly?maktadyr. uça?yn bir noktadan ba?ka bir noktaya en kysa yoldan gidebilmesi, uçu?un herhangi bir anynda konumu ve yerinin tespit edilmesi amacyna hizmet eder.

Seyrüsefer bilgisayary ve atalet ölçme sistemi olmak üzere iki alt elemany vardyr. Seyrüsefer bilgisayary vasytasyyla uça?yn bulundu?u noktanyn enlem ve boylamyny, uça?yn gitmek istedi?i gerçek ba?y, uça?yn bulundu?u nokta ile varmak istedi?i nokta arasyndaki en kysa yolu, yer hyzyny hesaplamak mümkündür. Seyrüsefer bilgisayary yukarydaki hesaplamalary yaparken birkaç bilgi kayna?yndan yararlanyr. Bu kaynaklar, atalet ölçme sistemi ve bir ba?ka bilgisayar sistemi olan hava bilgi kompütürüdür (Air Data Computer). Elde edilen bilgiler ise bir ba?ka sistem olan uçu? yöneltme grubu (Flight Director Group) vasytasyyla ibre, gösterge ve panellere aktarylyr.

Çaly?ma Prensibi: Kinematik teorisine göre hareket halindeki bir cismin tüm hareket parametreleri, her andaki ivmesi, ilk pozisyonu ve hyzy bilindi?i taktirde kalaylykla hesaplanabilir.

Uça?yn harekete çyky? anynda bulundu?u yer, varsa noktasy ve ?ayet arada tanymly noktalar varsa, bu noktalaryn da enlem ve boylam de?erleri, pilot veya uçu? mühendisi tarafyndan kalky?tan önce seyrüsefer bilgisayaryna girilir. Uçak hareket ettikçe uça?yn enlem ve boylam bilgisi, yani pozisyon de?i?imi, uça?yn havadaki konumu, her üç eksendeki ivme ve hyzlar, uçak ba? açysy atalet ölçme ünitesi tarafyndan seyrüsefer bilgisayaryna iletilir. Atalet ölçme ünitesi, her bir eksendeki uçak hareketini ve ivmelenmesini ölçen cayro ve akselerometreden olu?mu?tur. Bunun yanynda kompas sisteminden manyetik ba? bilgisi, hava bilgi komputerinden de gerek hava hyzy, hava ysysy, uça?yn irtifasy gibi bilgiler seyrüsefer bilgisayaryna verilir. Seyrüsefer bilgisayary ise sürekli hesaplama sonucu, uça?yn anlyk bulundu?u nokta, yer hyzy, hava hyzy, vary? noktasynyn yönü ve vary? noktasyna olan mesafe gibi bilgileri gösterge ve panellere iletir.

Avantajlary:

Herhangi bir yer veya uzay istasyonuna ba?ly olmaksyzyn her yerde kullanylabilir
Oldukça do?ru sonuçlar verir. 5 saatlik uçu?ta meydana gelebilecek pozisyon hatasy 1 NM den azdyr.
Dezavantajlary:

Sistemin di?er uzun menzilli seyrüsefer yardymcylaryna göre daha pahaly olmasy
Yanly? ilk durum giri?leri geçmi?te kazalaryn olmasyna sebep olmu?tur. Ancak INS yanynda OMEGA veya GPS ile teçhizatlandyrylmy? bir uçakta INS' in verdi?i bilgiler di?er iki sistem ile kar?yla?tyrylarak yanly? ba?langyç; bilgilerinden kaynaklanabilecek pozisyon hatalary pilot tarafindan veya otomatik olarak FMS (Flight Management System) tarafyndan düzeltilir.
RNAV (Area Navigation)

Uzun veya orta menzilli yer istasyonlaryndan (VOR, DME, OMEGA gibi) INS sisteminden veya GPS' ten aldy?y girdileri de?erlendirerek pilota seyrüsefer ile ilgili tüm bilgileri sa?layan bir bilgisayar sistemidir.

Avantajlary:

Seyrüsefer yolu üzerindeki "way-point" lerin yer istasyonlaryna göre belirlenme synyrlamasy ortadan kalkmy? olur. Bu sayede daha uygun referans noktalary tanymlanarak ula?ylmak istenen yere daha kysa sürede ve ula?ylmasy sa?lanyr, hava sahasy en iyi ?ekilde kullanylabilir.
Sistemin hata toleransy oldukça küçüktür.
Farkly kaynaklardan bilgi giri?i söz konusu oldu?u için gelen bilginin do?rulu?unu kontrol etmek mümkündür. Bu sayede de sistemin güvenilirli?i oldukça artar.
Radyo seyrüsefer sistemlerinde dikey eksende meydana gelen belirsizlik konisi içersinde sinyalin kesilmesi problemi ortadan kalkmy? olur.
Otomatik pilot sistemi ile direkt ba?lantyly oldu?undan verdi?i bilgiler otomatik pilot tarafyndan kullanylabilir.
FMS (Flight Management System)

Bir uça?yn seyrüsefer ve uçu? ile ilgili tüm fonksiyonlaryny yerine getirmesine yardymcy olan bir bilgisayar sistemidir. FMS ile uçak üzerindeki elektrik-elektronik teçhizatynyn verdi?i bilgilerin hepsini bilgisayar sistemi vasytasyyla tek bir ekran üzerinde toplamak mümkündür. Bu sayede pilotun i? yükü azalyr ve yüksek do?rulukta bilgi transferi sa?lanmy? olur.

Önceleri pilot haritalara, performans dokümanlaryna, kartlara, tablolara veya seyrüsefer ve performans hesap cetvellerine ba?vururken günümüzde ise FMS ile tüm bu bilgiler bilgisayara yüklenir, tüm gerekli hesaplamalar yapylyr ve son olarak da yol boyunca yapylmasy gerekli tüm manevralar yerine getirirlir. Ayryca en ekonomik hyz irtifa de?erleri, bunlara uygun performans bilgileri, kalan yakyt miktary ve seyrüsefer bilgileri de sa?lanyr.

Avantajlary:

Hesaplamalar çok hyzly olarak gerçekle?tirilebilir
Her türlü uçu? ve seyrüsefer bilgisini elde etmek mümkündür
Uçak performansyny önemli ölçüde arttyryr
Yakyttan tasarruf edilmesine yardymcy olur.
Bilgileri mümkün olan en yüksek do?rulukta verir.


Berhan Dönmez
V.Captain and ATC
TRVACC11-FLYTHY~7~